شب قدر کدام شب است؟
الحمد لله رب العالمين والصلاة والسلام على النبي المبعوث رحمة للعالمين وعلى آله وصحبه أجمعين أما بعد:
پروردگار هستی شایسته تمامی سپاس‌ها وستایش‌هاست, واگر تمامی مخلوقات برای شکر وسپاس نعمتی از نعمت‌های الله با هم جمع شوند نمی‌توانند شکر وسپاس نعمتی از نعمت‌هایش را آن چنان که شایسته اوست به جای آورند.
یکی از آن نعمت‌های بزرگ ماه رمضان است که گناهان در آن آمرزیده می‌شوند وبا به زنجير كشيده شدن شياطين عبادت در اين ماه آسان تر و دل نشين تر خواهد بود.
پس برای این که بهره‌ی ما از روزه هایمان فقط گرسنگی و تشنگی نباشند باید با دل و جان به سوی این ماه و این عبادت برویم.
ماه مبارک رمضان ماه قرآن است, در این ماه شبی است به نام شب قدر که تمامی قرآن در این شب از لوح محفوظ به بیت العزّۀ در آسمان دنیا فرو فرستاده شده است, بدین سبب این ماه از ازاهمیت خاصی برخوردار است, لهذا بر آن شدیم که مطالبی پیرامون شب قدر جمع آوری نماییم.
شب قدر
شب قدر هدیه‌ای گران قدر و نعمتی بزرگ از جانب الله عزوجل برای بندگانش است.
در این شب بزرگ پاداش اعمال نیک افزون شده ودر های رحمت خدا به سوی بندگان گشوده می‌شود.
به خاطر بزرگی این شب خداوند در قرآن سوره‌ای را به نام آن نامیده است وآن هم سوره‌ی “قدر” است, این سوره چنین آغاز شده است: » إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ سَلَامٌ هِيَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ «.
شرح وتفسير اين سوره:
۱- فرموده‌ی الله جل جلاله « إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ» یعنی: « ما قرآن را فرو فرستادیم» و این فرو فرستادن چنین است که در آن شب که قدر نام دارد تمام قرآن از لوح محفوظ به بیت العزّۀ در آسمان دنیا فرو فرستاده شد, سپس در مدت بیست و سه سال دوره‌ی نبوت, قرآن بخش بخش و به طور تدریجی بر قلب پیامبر صلی الله علیه وسلم فرو فرستاده شد, و الله عزوجل در قرآن در این باره می‌فرماید: «شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآَنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ» «[ البقرة, آیه ۱۸۵ ] « ماه رمضان كه قرآن در آن فرو فرستاده شده است، تا مردم را راهنمايي كند و نشانه‌ها و آيات روشني از ارشاد باشد و [ميان حق و باطل] جدايي افكند، پس هر كس از شما اين ماه را در يابد آن روز را روزه بدارد».
۲- فرموده‌ی الله جل جلاله «إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ» یعنی: « ما قرآن را در شب قدر فرو فرستادیم», و در وجه نام نهادن این شب به نام شب قدر چنین گفته شده است:
أ) بدین علت است که این شب, شبی بزرگ است و در لغت گفته می‌شود فلان شخص بلند قدر است یعنی شخص بزرگی است. و بزرگی این شب به خاطر بزرگی قرآن است که در این شب فرو فرستاده شده است.
ب) قدر به معنای تنگی و فشردگی است, و آن هم به خاطر اینکه آسمان و زمین به علت فرو آمدن فرشتگان زیاد در این شب تنگ و فشرده می‌شود.
ت) گفته شده قدر به معنای حکمی است که خداوند در حق بنده‌اش مقرر می‌کند. دلیل این گفته فرموده‌ی الله جل و جلاله إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُبَارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيم ] الدخان, آیه ۴ . [ ما قرآن را در شب مبارکی فرو فرستاده‌ایم, ما همواره بیم دهنده بوده‌ایم, در آن شب هر کار حکیمانه بیان و مقرر می‌گردد».
در این آیه به دو مطلب بزرگ اشاره شده است: اول: اینکه شب قدر شب مبارکی است, و مبارک بودن این شب اسباب زیادی دارد که از جمله‌ی آنها: نزول قرآن و فرستاده شدن فرشتگان به دنیا است, و همچنین فرود آمدن برکت و رحمت و مغفرت در آن شب و بزرگ بودن اجر و پاداش کسی که در آن شب قیام و عبادت کند.
دوم: اینکه در شب قدر هر کار حکیمانه بیان و مقرر می‌گردد, و این امور حکیمانه شامل کارهایی است که در طول سال آینده انجام می‌گیرند و جزو سرنوشت یک ساله هر فرد است که برای فرشتگان روشن وآشکار می‌شوند, و این تقدیرات که برای فرشتگان مشخص می‌شوند شامل رزق و روزی, عمرها ومعلومات دیگری است که بر اساس علم خداوند مقدر شده و در لوح محفوظ برای آن سال ثبت شده است.
۳- فرموده‌ی الله جل جلاله «وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ » یعنی: «اي محمد» چه دانی از فضل و بزرگی بی پایان شب قدر؟«.
این آیه بیانگر شأن وجایگاه بزرگ شب قدر است, تا جایی که خداوند متعال پیامبرش محمد صلی الله علیه و سلم را آگاه می‌سازد که شناخت و دانش او گرچه گسترده و فراوان است ولی به پای فضل این شب و بزرگی امر آن نمی‌رسد.
وبرخی دیگر این آیه را چنین تفسیر کرده‌اند: «وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ» یعنی: « تو چه می‌دانی شب قدر کدام است».
امام سفیان بن عیینه نظرش بر این است که وقتی خداوند به پیامبر با «مَا أَدْرَاكَ» مورد خطاب قرار دهد دلیل بر این است که خداوند ایشان را از وجود آن کار آگاه ساخته است واما اگر بگوید: «وَمَا يُدْرِيكَ» يعني اينكه خداوند پیامبر را از آن کار آگاه نساخته است.
این گفته‌ی امام ابن عیینه دلیلی از سنت هم دارد و آن هم اینکه روزی پیامبر صلی الله علیه و سلم نزد اصحابش رفت تا زمان شب قدر را به آنان خبر دهد, اما آن دو نفر با هم کشمکش و جر و بحث کردند. پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود: آمده بودم زمان شب قدر را به شما بگویم, ولی فلانی و فلانی با هم کشمکش کردند و خبر آن بر داشته شد. امیدوارم این کار –یعنی پنهان ماندن شب قدر- برای شما بهتر باشد, پس شب قدر را در ۹ و یا ۷ یا ۵ شب باقیمانده از رمضان جستجو کنید. ]تخریج بخاری, حدیث شماره‌ی ۱۹۱۹ ومسلم، حدیث شماره‌ی ۱۱۶۷ .[
ودر حدیث دیگری چنین آمده است که پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمودند: شب قدر در خواب به من نشان داده شد، سپس یکی از همسرانم مرا بیدار کرد و زمان آن از یادم رفت «پس آن را در دهه‌ی آخر رمضان جستجو کنید «[ تخریج مسلم، حدیث شماره‌ی ۱۱۶۶ «.[
فائده: حکمت مشخص نشدن شب قدر؟
پیامبر صلی الله علیه و سلم حکمت مشخص نشدن وقت دقیق شب قدر را چنین بیان نموده اند: امیدوارم این کار –یعنی پنهان ماندن شب قدر- برای شما بهتر باشد , واین بهتر بودن بدین علت است که جویندگان آن در تمامی اوقاتی که امید دریافتن آن را دارند, در جستجوی آن تلاش فراوان وعبادت بیشتری انجام دهند, در نتیجه عبادت آنان بیشتر می‌شود وپاداش فراوانی برای خود کسب می‌کنند, اما اگر زمان دقیق آن مشخص بود, شاید فقط ما به قیام آن شب اکتفا می‌کردیم, در حالی که الگوی‌مان رسول الله صلی الله علیه و سلم با عمل خودشان به ما یاد داده‌اند که در ده شب آخر رمضان کمر همت ببندیم و با ماندن در مسجد اعتکاف کنیم تا اجر این شب بزرگ از ما فوت نشود.
شب قدر را در چه شب‌هایی می‌توان جستجو کرد؟
بعضی از علما بنا به فرموده‌ی رسول الله صلی الله علیه و سلم: «تَحَرَّوْا لَيْلَةَ الْقَدْرِ فِى الْوِتْرِ مِنَ الْعَشْرِ الأَوَاخِرِ مِنْ رَمَضَانَ»] تخریج بخاری, حدیث شماره‌ی ۱۹۱۳. [ «شب قدر را در شب‌های فرد دهه‌ی آخر رمضان جستجو کنید»پ گفته‌اند: به دلالت این حدیث شب قدر در شب‌های ۲۱ و۲۳ و۲۵ و۲۷ و۲۹ واقع می‌شود.
وبعضی دیگر بنا به فرموده‌ی رسول الله صلی الله علیه و سلم: تَحَرَّوْا لَيْلَةَ الْقَدْرِ فِى الْعَشْرِ الأَوَاخِرِ مِنْ رَمَضَانَ] تخریج مسلم, حدیث شماره‌ی ۱۱۶۹. »: [شب قدر را در شب‌های آخر رمضان جستجو کنید», گفته‌اند: شب قدر در یکی از ده شب آخر رمضان است و احتمال دارد در روزهای زوج هم واقع شود زیرا در حدیثی از رسول الله صلی الله علیه و سلم آمده است که فرموده‌اند: شب قدر را در ۹ ویا ۷ یا ۵ شب باقیمانده از رمضان جستجو کنید «[ تخریج بخاری, حدیث شماره‌ی ۱۹۱۹ ومسلم، حدیث شماره‌ی ۱۱۶۷.]», وچون احتمال دارد که رمضان ۳۰ روز باشد, ۹ شب باقیمانده‌ی آن, شب ۲۲ رمضان می‌شود و۷ شب باقیمانده‌ی آن, شب ۲۴ رمضان می‌شود و… پس در هرکدام از ده شب آخر رمضان احتمال دارد شب قدر واقع شود.
۴- فرموده‌ی الله جل جلاله لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ یعنی: شب قدر شبی است که از هزار ماه بهتر است .
دعا در شب قدر
در شب قدر, شبی که از هزار ماه بهتر است, و شبی که هر كس از آن محروم ماند از تمام خيرها محروم مانده است, باید هر فرد تا آنجایی که در توان دارد به نماز بایستد و دعا کند.
در حدیثی از عایشه رضی الله عنها آمده است که گوید: گفتم ای رسول الله اگر دانستم چه شبی شب قدر است؛ در آن شب چه بگویم؟ فرمودند: بگو: اللَّهُمَّ إِنَّكَ عَفُوٌّ تُحِبُّ الْعَفْوَ فَاعْفُ عَنِّى: « خدایا» تو بسیار گذشت کننده و بخشنده‌ای و گذشت و بخشش را دوست داری, پس مرا ببخش. ]صحیح تخریج ابن ماجه، حديث شماره‌ی۳۸۵۰.[
.
شاید بعضی تعجب کنند که چرا از میان این همه دعا رسول الله صلی الله علیه و سلم دعای بخشش را انتخاب کردند؛ اگر ما حقیقت این دعا را بدانیم دیگر جای تعجبی نیست, زیرا اگر به ما می‌آموختند که فقط بهشت را از خداوند بخواهیم شاید بعد از عذاب در جهنم مسحق بهشت باشیم, ولی اگر ما از خداوند بخشش را بخواهیم و ما را ببخشد دیگر وارد جهنم نخواهیم شد, و خود این دعا نشانه‌ی فروتنی بنده است که به درگاه خداوند اعتراف می‌کند که گناه کار است و در مقابل طاعت و عبادت خداوند کوتاهی کرده است و برای همین است که از ته دل از خداوند بخشش می‌خواهد و دست به دعا بر می‌دارد.
ما باید در دعاهایمان بندگی و نیازمان را به خداوند متعال برسانیم و از ته دل دعا کنیم چون خداوند متعال دعا را از قلب غافل قبول نمی‌کند, رسول الله صلی الله علیه و سلم می‌فرمایند: «خواسته خود را از خدا بخواهيد در حالي كه به قبول دعا اطمينان داريد. بدانيد خداوند از دل غافل و ناآگاه, دعا را قبول نمي‌كند] .صحیح تخریج ترمذی، حديث شماره‌ی۳۴۷۹.[
